Kripto para borsalarında marjin işlemler; spot marjin, vadeli işlem, perpetual (sürekli) swap gibi farklı ticaret türlerinin hepsinin tanımlanması için kullanılır.
Kripto para borsalarında spot marjin, bir dayanak varlığın fiyatındaki değişimlerle gerçekleştirilen bir ticaret şeklidir.
Spot marjin, spot ticarete benzer şekilde bir kripto para birimini varlığının ticaretini içerir ve bu kripto para biriminin gelecekteki fiyat hareketlerinden kazanç elde etmek için diğer yatırımcılardan ödünç olarak alınan fonların kullanılmasıyla gerçekleştirilir.
Geleneksel borsalarda türev işlemler, değerini bir dayanak varlığın fiyatındaki değişimlere göre belirlenmesiyle gerçekleştirilir.
Bu borsalardaki dayanak varlıklar, döviz birimleri, emtialar, endeksler ve faiz oranları gibi ürünler olarak tanımlanır.
Kripto para borsaları için de türevli işlemler (vadeli işlem ve perpetual swap) söz konusudur. Ancak, kripto para borsalarında dayanak varlıklar olarak kripto para birimleri yerine sözleşmeler kullanılır.
Marjin İşlemlerdeki Spot Marjin Nedir? Özellikleri Nelerdir?
Spot marjin ticaretinde yatırımcılar, üçüncü bir taraftan yani diğer yatırımcılardan borç alır. Yatırımcılar aldığı bu borçla beraber kaldıraçlar sayesinde daha fazla kazanç ya da zarar elde etme potansiyeline sahiptir.
Borç olarak alınan fonlar, marj fonları için faiz kazanmak isteyen diğer yatırımcılar tarafından sağlanır.
Bu sayede borç veren yatırımcılar, verdikleri fonlar sayesinde kendilerine pasif gelir sağlarken, borç alan yatırımcılar da ellerinde işlem yapmak istedikleri herhangi bir kripto para yokken spot marjin ticareti gerçekleştirir.
Spot marjin ticaretinin kaldıraçla yapılmasından dolayı yatırımcıların risklerini belirlemesi gerekir.
Spot marjin ticaretinde, ticaretler için saatlik faiz uygulanır. Marj seviyesinin düşürülmesi, bir pozisyona daha fazla teminat eklenmesini gerektirir. Marj çağrısı olarak adlandırılan bu durum, temel olarak marj maliyetlerinin artmasıdır.
Yukarıdaki örneğin aksine, yatırımcıların spot marjinden kaldıraç sayesinde daha fazla kazanç elde etmesi de mümkündür.
Spot marjin ticaretinin yapıldığı bir kripto para birimindeki fiyatın değişimi, teminat olarak gösterilen miktar ve kaldıraç oranı gibi etkenler yatırımcıların kazançlarındaki en büyük paya sahiptir.
Marjin işlem türü olarak spot marjin ticareti riskli bir ticaret olduğu için yatırımcıların ticaret gerçekleştirdikleri kripto para borsalarında marjin ticaretini aktifleştirmeleri gerekir.
Çoğu kripto para borsası, yatırımcıların ilgili riskleri anlaması için bir uyarıyı onaylatır. Bir spot marjin ticareti yapmak isteyen bir yatırımcı, marj olarak adlandırılan teminatlar göstermelidir.
Basit bir örnekle, bir yatırımcı $50 bin karşılığında 10x kaldıraçla bir spot marjin ticareti gerçekleştirmek isterse, yatırımcının teminat olarak $5 bin göstermesi gerekir.
Marjin İşlemlerdeki Türev İşlemler Nedir?
Marjin işlemlerin farklı türleri olan spot marjin ve türevli işlemler arasındaki en temel fark, kullanılan dayanak varlıklardır.
Spot marjin için dayanak varlık olarak kripto para birimleri kullanılırken, türev işlem için dayanak varlık olarak kripto para birimlerinin yerini sözleşmeler alır.
Türev işlemler kendi içinde vadeli işlemler ve perpetual (sürekli) swap olarak ikiye ayrılır. Vadeli işlemler ve perpetual swap, hemen hemen birbiriyle aynıdır ve aynı özellikleri taşır.
Türev İşlemlerin Özellikleri Nelerdir?
Bir marjin işlem türü olan türev işlemlerinin her ikisi de, yatırımcıların bir kripto para birimi için uzun (fiyatın artması) veya kısa (fiyatın düşmesi) pozisyonlar almasına izin verir.
Tıpkı spot marjinde olduğu gibi, türev işlemlerinde de yatırımcıların kaldıraç kullanma esnekliği vardır.
Türev işlemlerde kullanılan kaldıraç oranları, kripto para borsaları arasında farklılık göstermektedir. Bazı kripto para borsaları, yatırımcılar için 200x’e kadar kaldıraç oranı imkanı sağlarken, bazılarında ise bu 20x gibi oranlarla sınırlandırılmıştır.
Adlarında da anlaşılacağı gibi, vadeli işlemlerin bir vadesi yani sözleşmenin bir sona erme tarihi bulunurken, perpetual swapta ise sözleşmelerin bir sona erme tarihi bulunmamaktadır. Vadeli işlem sözleşmelerinin sona erme tarihleri önceden belirlenir.
Ancak, perpetual swap sözleşmeleri ise yatırımcıların likidasyon riski olmadığı ya da zararını karşılamaya yetecek kadar marjının olduğu durumlarda süresiz olarak devam eder.
Marjin işlemlerdeki türev işlemlerin arasında sözleşmenin sona erme tarihi farkı dışındaki diğer fark ise fonlama ücretleridir.
Vadeli işlem sözleşmelerinin sona erme tarihi önceden belli olduğu için, sözleşme süresinin sona ermesine yakınlaştıkça ticaretin gerçekleştiği kripto para biriminin fiyatı, temel olarak alınan spot ticaretteki fiyata yaklaşır.
Ancak, perpetual swap sözleşmelerinin bir sona erme tarihi olmadığı için, ticaretin gerçekleştiği kripto para biriminin fiyatı temel olarak alınan spot ticaretteki fiyatından farklı olabilir.
Marjin İşlemlerdeki Temel Kavramlar
Marjin işlemlerde, temel kavramları anlamak yatırımcılar için büyük bir önem arz eder. Bu temel kavramların anlaşılması, yatırımcıların marjin işlemlerdeki risklerin farkına varılmasını ve ticaretlerin bu riskler göz önünde bulundurularak yapılmasını sağlar.
Uzun (long) pozisyon, herhangi bir kripto para biriminin fiyatının artacağını düşünerek gerçekleştirilen ticarettir. Örneğin, Bitcoin fiyatının artacağını düşünen yatırımcılar marjin işlemlerde uzun pozisyon açar.
Kısa (short) pozisyon, uzun pozisyonun aksine, bir kripto para biriminin fiyatının düşeceğini düşünerek gerçekleştirilen ticarettir. Bitcoin fiyatının düşeceğini düşünen yatırımcılar kısa pozisyon açar.
Kaldıraç, marjin işlemlerde anaparanızdan daha fazla parayla ticaret gerçekleştirmenizi sağlar.
Yatırımcıların, elde edecekleri kazanç ve zarar kaldıraç oranına göre belirlenir. Basit bir örnekle (fonlama oranı ve işlem ücreti komisyonu düşünülmeden), 10x kaldıraçla fiyatı $5 olan bir token için bütün anaparamız olan $20 ile işlem yapmak istediğinizi varsayalım.
Bu durumda, anaparamız sadece $20 iken aslında 10x kaldıraç sayesinde $200’lık yani 40 token ile bir işlem açmış oluruz.
Uzun pozisyonumuzda fiyatın düşündüğümüz gibi artmasıyla ve tokenın $5,5 olmasıyla işlemimiz $220’a denk gelir ve böylece 10x kaldıraç sayesinde %100 kazanç elde etmiş oluruz.
Pozisyonumuzun düşündüğümüz gibi gitmediğini ve token fiyatının $4,5 olduğunu düşünürsek de işlemimiz $180’a denk geleceği için ve anaparamız olan $20 kadar zaten zarar ettiğimiz için pozisyonumuz likidasyona uğrar ve anaparamızın hepsini kaybetmiş oluruz.
Aynı oranlar ve fiyatlar, kısa pozisyon için de geçerlidir. Ancak bu sefer, kısa pozisyon açtığımızda fiyat $4,5’a düştüğünde %100 kazanç elde ederken, fiyat $5,5’e yükseldiğinde pozisyonumuz likidasyona uğrar.
Teminat, temel olarak bir marjin işlemi için kullandığımız paradır. Yukarıdaki örnekle devam etmek istersek, teminat $20’dır.
Likidasyon, ticaretini gerçekleştirdiğimiz yani pozisyonunu açtığımız işlemin tersi bir yönünde fiyat hareketi sonucu gerçekleşir.
Likidasyon fiyatı yatırımcıların belirlediği kaldıraç oranına göre değişir. Örneğin 2x kaldıraç ile bir pozisyon açtığımızda, likidasyona uğramamız (fonlama ücreti ve işlem ücreti komisyonlarını düşünülmeden) için fiyatın %50 oranında değişmesi gerekir.
Bu oradan 5x için %20, 10x için %10 ve 20x için %5 ile devam eder. Basit bir matematikle marjin işlemlerde likidasyon fiyatının belirlenmesinde (100/Kaldıraç Oranı) formülü kullanılır.
Yukarıdaki örneğimizi yine ele alırsak, bütün anaparamız $20 olduğu için uzun pozisyon aldığımızda fiyatın $4,5’a düşmesi ya da kısa pozisyon aldığımızda fiyatın $5,5’a yükselmesi durumunda likidasyona uğramıştık. Anaparamız $30 olsaydı, pozisyonumuzun likidasyonu seçtiğimiz marjin türüne göre değişiklik gösterecekti.
İzole (isolated) marjin türünü seçen yatırımcılar, sadece teminat olarak gösterdikleri para ile işlem açmış olur.
Anaparamızın $30 olduğunu ve $20 ile izole marjin türünü seçerek pozisyon açtığımızı düşünelim.
Bu durumda, pozisyonumuzun likidasyona uğraması sonucu sadece teminatımız olan $20’ı kaybetmiş oluruz. Basit bir anlatımla, pozisyondaki teminat tutarı, pozisyonun uğradığı zararı karşılayamadığı an pozisyonumuz likidasyona uğrar.
Çapraz (cross) marjin türünü seçen yatırımcılar ise hesaplarındaki bütün parayı teminat olarak göstermiş olur.
İzole marjin türündeki örneğimiz gibi hesabımızda $30 olduğunu ve yine $20 ile pozisyon açtığımızı düşünelim.
Pozisyonumuzun likidasyona uğraması sonucunda çapraz marjin türünü seçerek ticaret gerçekleştirdiğimiz için hesabımızdaki bütün parayı yani $30’ı kaybetmiş oluruz.
Ancak, izole marjin türünden farklı olarak, çapraz marjin türünde pozisyonumuz teminat olarak gösterdiğimiz para kadar zarar uğrasa bile, hesabımızdaki kalan diğer varlıklar teminat olarak gösterilmeye devam eder.
Fonlama oranı, temel olarak alınan bir kripto para biriminin spot ticaretteki fiyatı ve perpetual swaptaki fiyatın dengesini sağlar.
Örneğin, bir perpetual swap sözleşmesindeki BTC fiyatı, temel olarak alınan spot ticaretteki BTC fiyatından yüksekse, fonlama oranı pozitif olarak belirlenir.
Fonlama oranının pozitif olarak belirlenmesi, uzun pozisyon sahiplerinin kısa pozisyon sahiplerine fonlama ücreti ödeyeceği anlamına gelir.
Benzer olarak, temel olarak alınan spot ticaretteki BTC fiyatı, perpetual swap sözleşmesindeki fiyattan daha düşükse, fonlama oranı negatif olarak belirlenir. Fonlama oranının negatif olması, short pozisyon sahiplerinin long pozisyon sahiplerine fonlama ücreti ödeyeceği anlamına gelir.
Vadeli İşlemler
İçeriğimizin “Marjin İşlemlerdeki Türev İşlemler Nedir?” başlığı altında belirttiğimiz gibi, vadeli işlemler aslında marjin işlemler olarak adlandırılsa da, bir türev işlem türüdür. Vadeli işlemler temelde perpetual swapla aynı özellikleri taşır.
Vadeli işlemlerin, perpetual swaptan tek farkı, sözleşmelerin bir vadesinin olmasıdır. Ancak, yatırımcılar sözleşmelerini sona erdirmek yani pozisyonlarını kapatmak için vade sonunu beklemek zorunda değildir.
Yatırımcılar, tıpkı perpetual swapta olduğu gibi pozisyonlarını, vade tarihi sona ermeden istedikleri bir anda kapatabilir. Vade tarihi sona ermeden pozisyonlarını kapatmayan yatırımcıların kazançları ya da zararları, vade tarihinin sona ermesiyle beraber otomatik olarak hesaplanır.
Vadeli işlemler de bir türev işlem olduğu için, yukarıda belirtmiş olduğumuz temel kavramların hepsi yine aynı şekilde geçerlidir.
Vadeli işlemlerin sona erme tarihi, kripto para borsaları arasında farklılık gösterir.
Kripto para borsaları, yatırımcılarına haftalık, iki haftalık, aylık, üç aylık ve altı aylık gibi farklı vadeli işlem seçenekleri sunar.
Örneğin, altı aylık bir vadeli işlem için pozisyon açan bir yatırımcı, pozisyonun likidasyona uğramadığı ya da pozisyonunu kendi isteğiyle kapatmadığı taktirde 6 ay boyunca son vade gününe kadar pozisyonunu taşıyabilir.
FTX borsasından aldığımız ekran görüntüsüyle beraber vadeli işlemlere biraz da temel kavramlarla birlikte göz atalım.
Vadeli işlemler de spot ticarette olduğu gibi bir emir defterine, satın alma-satma bölümüne ve son olarak da son işlemleri gösteren piyasa ticareti bölümüne sahiptir. Tipik olarak emir defteri ve piyasa ticareti, spot ticaret tahtasındaki aynı işlevi görür.
Ancak, vadeli işlemler için “Buy” uzun pozisyon açmak için kullanılırken, “Sell” ise kısa pozisyon açmak için kullanılır.
Daha da basit bir anlatımla, spot ticarette “Buy” ve “Sell” butonlarıyla yatırımcılar token satın alıp ya da satabilirken, vadeli işlemlerde bu butonlar sözleşmeler için kullanılır. BTC1231 ise bize BTC için vade tarihi belirtir.
Yukarıdaki ekran görüntüsünde yer alan işlem için vade tarihi 12.31.2021’dir.
BTC fiyatının vade sonuna kadar (12.31.2021) artacağını düşünelim, bu durumda “Buy BTC-1231” ile marjin işlemlerde uzun pozisyonumuzu açıyoruz.
Ekran görüntüsünde yer alan 5x bize kaldıraç oranımızı gösteriyor. 5x ile yaklaşık $5 bin ile işlem açıyoruz.
Hesabımızdaki anaparamız ise $1 bin ve bu durumda teminatımız $1 bin oluyor. FTX borsası, izole marjin türünü desteklemediği için, sözleşmemiz çapraz marjin türü ile işlem görecektir.
5x kaldıraç ile uzun pozisyon açtığımız için BTC fiyatının %20 oranında düşmesi halinde (fonlama ücreti ve işlem ücreti komisyonlarını düşünülmeden) pozisyonumuz likidasyona uğrayacaktır. Pozisyonumuzu açtığımız için artık vade tarihi sonuna kadar bekleyebiliriz.
Fiyatın yükselmesiyle kazanç elde ederek pozisyonumuzu kapatmak için vade sonunu beklemeden, sözleşmemizi sonlandırabiliriz. Aynı şekilde, fiyatın düşmesi durumunda daha fazla zarar etmemek ya da likidasyon riskine girmeden sözleşmemizi sonlandırmamız da mümkün.
Vadeli işlem örneğimiz için FTX borsasında “BUY BTC-1231” ile uzun bir pozisyon açtığımız için, sözleşmenin sona erme tarihinden önce pozisyonumuzu kapatmak istersek, “SELL BTC-1231” altında pozisyonumuzun hepsini ya da bir kısmını kapatabiliriz.
Perpetual (Sürekli) Swap
Kripto para yatırımcıları arasında en sevilen marjin işlem türü olan perpetual swap, sözleşmenin sona erme tarihi yani vadesinin olmaması ve fonlama ücreti içermesi dışında vadeli işlemlerle aynı özelliklere sahiptir ve aynı şekilde çalışır.
Yine aynı şekilde FTX borsasından aldığımız ekran görüntüsüyle beraber perpetual swap işlemine birlikte göz atalım.
Perpetual swap işlemi için de, bu sefer BTC’nin fiyatının düşeceğini varsayalım. “Sell BTC” ile kısa pozisyonumuzu açıyoruz. Yine aynı şekilde pozisyonumuz, 5x kaldıraç ile yaklaşık $5 bin değerinde. Anaparamız yine $1 bin olduğu için, bu durumda teminatımız da $1 bin olur.
Pozisyonumuz, çapraz marjin türünde açılmıştır. 5x kaldıraç ile kısa pozisyon açtığımız için, BTC fiyatının %20 yükselmesi durumunda (fonlama ücreti ve işlem ücreti komisyonlarını düşünülmeden) pozisyonumuz likidasyona uğrayacaktır.
Bu içeriğimizi yazdığımız sırada, perpetual swaptaki BTC fiyatı, spot ticaretteki BTC fiyatından yüksek olduğu için fonlama oranı (%0,0016) pozitiftir.
Perpetual swapta, sözleşmelerin sona erme tarihi olmadığı için, pozisyonumuz likidasyona uğramadığı ya da kapatılmadığı sürece açık kalmaya devam edecektir.
Pozisyonlarını kapatmak isteyen yatırımcılar, “Buy BTC” sekmesinde pozisyonlarının tamamını ya da bir kısmını kapatma şansına da sahiptir.
Marjin işlemlerin riskli olduğunu düşünüyor musunuz?
Marjin işlemler bazı riskler içerdiğinden dolayı yatırımcıların ilgili riskleri göze almaları ve kendi stratejilerine göre işlem yapmaları önemle tavsiye edilir.
Daha fazla Nedir kategorisindeki içeriklerimiz için: Nedir?