Merkezi Olmayan Borsaların Çeşitleri Nedir?
DeFi’ın (Merkezi Olmayan Finans) en önemli ürünlerinden biri olan DEX’ler (Merkezi Olmayan Borsalar) (Uniswap, Pangolin gibi), adından da anlaşılacağı gibi, geleneksel merkezi kripto para borsalarından (OKEx, FTX, Bybit gibi) farklı bir şekilde çalışır.
Merkezi olmayan borsalar, yatırımcıların aracılar olmadan serbest bir şekilde kripto para ticareti yapmalarını sağlar.
Yatırımcılar, farklı blok zincirlerinde yer alan merkezi olmayan borsalarda swap, staking, farming gibi işlevselliklerden faydalanır.
Ancak, birbirinden farklı özelliklere sahip merkezi olmayan borsalarda işlem yapmak isteyen yatırımcıların, bu farkları benimsemesi ve yatırımlarını buna göre yapması önemlidir.
Geçtiğimiz iki yıl içerisinde, DeFi’daki yatırımcı sayısının ve TVL’nin (Total Value Locked – Kilitlenen Toplam Değer) artması, DeFi’ın büyük bir patlama göstermesine neden oldu.
DeFi’ın zaman içerisinde göstermiş olduğu bu büyük patlama, kripto para dünyasında da diğer yatırımcıların ilgisini çekti.
Yatırımcı sayısının artması da merkezi olmayan borsaların işlem hacminin, merkezi borsaların işlem hacmine ulaşmasını ve hatta geçmesini sağladı.
Ayrıca, son zamanlarda kripto paraların yasaklanması ve engellenmesi konularında bazı ülkelerin yapmış olduğu çalışmalar da, merkezi olmayan borsalardaki yatırımcı sayısının artmasında önemli oldu.
Merkezi olmayan borsaların bu denli yükselişi de, farklı şekillerde çalışan yeni türlere yer açtı. Günümüzdeki kripto para dünyasında şu anda 3 farklı merkezi olmayan borsa türü var.
Otomatik Piyasa Yapıcı (AMM – Automated Market Maker) Protokolüne Dayalı Merkezi Olmayan Borsalar
Kripto para dünyasında yer alan popüler merkezi olmayan borsaların büyük çoğunluğu otomatik piyasa yapıcı protokolüne dayanıyor.
Otomatik piyasa yapıcı ile beraber kripto para birimlerin fiyatlandırılmasında basit bir matematiksel formül kullanılır.
Otomatik piyasa yapıcı protokollerinde likidite havuzları yer alır, bu protokollerde yer alan havuzlarda yatırımcılar işlem yaparak havuzun bir tarafına likidite eklediğinde ya da çıkardığında likidite dengesi sağlanır.
Otomatik piyasa yapıcı protokolünde herhangi bir emir defteri yoktur ve bu sebeple de farklı emir türlerini desteklemez. Ancak, genellikle yatırımcıların varlıklarını likidite havuzlarına eklemelerini ve bu havuzlarda gerçekleştirilen işlemlerden elde edilen işlem ücretlerinden pay almasına izin verir.
Ethereum blok zincirinde geliştirilen bir merkezi olmayan borsa olan Uniswap, otomatik piyasa yapıcı protokolüne dayanan en popüler merkezi olmayan borsalardan biridir.
Uniswap platformu, yatırımcılarına likidite havuzları aracılığıyla ERC-20 tokenlarını swap etmelerine olanak tanır.
Uniswap, Ethereum blok zincirinde geliştirilen en popüler otomatik piyasa yapıcı protokolüne dayanan bir merkezi olmayan borsa olarak öne çıksa da, yine aynı şekilde Ethereum blok zincirinde geliştirilen bir diğer merkezi olmayan borsa olan SushiSwap da, popüler otomatik piyasa yapıcılar arasında yer alıyor.
Ayrıca, otomatik piyasa yapıcı protokolüne dayanan merkezi borsalar sadece Ethereum blok zincirinde yer almıyor.
Binance Smart Chain’de PancakeSwap, Solana’da Raydium, Polygon’da QuickSwap ve Avalanche’ta da Pangolin diğer popüler otomatik piyasa yapıcı protokolüne dayanan merkezi olmayan borsalardır.
Emir Defterine Dayalı (Orderbook-Based) Merkezi Olmayan Borsalar
Merkezi olmayan borsaların, DeFi dünyasında yer aldığı ilk zamanlarda birçoğu emir defterine sahipti ve merkezi olan kripto para borsalarına benzer bir şekilde çalışırdı.
Emir defterine dayalı merkezi olmayan borsalar, yatırımcıların piyasada yer alan mevcut likiditesine göre doldurulabilecek veya doldurulamayacak bir varlık için en iyi alış ya da satış emrini verebilmesini sağlar.
Bu merkezi olmayan borsalar genelde, limit, take profit (kâr al) ve stop loss (zararı durdur) gibi farklı emir türleri de dahil olmak üzere otomatik piyasa yapıcı protokolüne dayanan merkezi olmayan borsalarda yer almayan emir defterini ve türlerini mümkün kılar.
Merkezi olmayan borsalarda emir defterinin yer alması ilk başlarda yatırımcılara zorluklar çıkarmıştı.
Zaman zaman yatırımcılara sınırlı likidite sağlaması ve tipik olarak yatırımcıların, emirlerinin otomatik olarak tamamlanmasını sağlamak için tokenlerını akıllı sözleşme kontrolünün altında olduğu bir cüzdana yatırmasını gerektirmesi gibi bazı gereklilikleri içerirdi.
Bu tür gerekliliklerin olması da çoğu yatırımcı tarafından bu merkezi olmayan borsaların kısmen merkezi hale gelmesi olarak yorumlanmıştı.
Zaman içinde gelişen blok zinciri teknolojisiyle beraber birçok merkezi olmayan borsa da bu teknolojilere ayak uydurdu. Günümüzde, emir defteri modeline dayanan merkezi olmayan borsalar, merkeziyetsiz bir şekilde çalışmaktadır.
Geleneksel merkezi kripto para borsalarındaki emir defteri deneyimini, merkezi olmayan borsalarda da yaşamak isteyen yatırımcılar için farklı blok zincirlerinde seçenekler mevcuttur.
Ethereum’da dYdX, Solana’da Serum ve Avalanche’ta da Dexalot emir defterine sahip merkezi olmayan borsalar olarak öne çıkıyor.
Hibrit ve Alternatif Merkezi Olmayan Borsalar
Merkezi olmayan borsaların çoğunluğu, otomatik piyasa yapıcı protokolüne veya emir defterine dayalı platformlar olarak adlandırılsa da, DeFi dünyasında sürekli artış gösteren farklı platform sayısı, bu iki türden farklı bir yöntem sunuyor.
Örnek olarak, Serum ve Polkadex gibi platformlar hem otomatik piyasa yapıcı hem de emir defterine dayalı platformlar olarak öne çıkar.
Ancak, yakın tarihte lanse edilmesi beklenen IDEX V3 platformu ise otomatik piyasa yapıcı ve emir defteri protokollerinin en iyi özelliklerini “Hibrit Likidite” olarak adlandırdığı yeni bir yöntemle bir araya getiriyor.
Ayrıca, Onomy Protocol gibi merkezi olmayan borsalar, yatırımcıların varlıklarını (her blok zinciri için farklı bir cüzdan kullanmak yerine) birden çok blok zincirinde sorunsuz bir şekilde swap etmelerini sağlayarak, merkezi olmayan borsaların dünyasını bir adım daha ileriye taşıyor.
Siz hangi türdeki merkezi olmayan borsalarda işlem yapıyorsunuz?
Daha fazla Nedir kategorisindeki içeriklerimiz için: Nedir?
Daha fazla DeFi Haberleri için: DeFi Haberleri
