Sıfır Bilgi İspatı: zk-STARK Nedir?
Sıfır Bilgi İspatı Teknolojisi (zk), Ethereum’a gizlilik ile birlikte ölçeklenebilirlik getiriyor. Bu teknoloji içerisinde revaçta ve en sık kullanılanlardan biri olan zk-stark’ları gelin hep birlikte inceleyelim.
Zero knowledge proof (sıfır bilgi ispatı) teknolojileri; bilgiye sahip olup olmadığı bilinmeyen bir grubun, bilgiye sahip olan başka bir gruba, bilginin tamamı yerine küçük bir kısmı iletilerek, bilgiye sahip olduklarını kanıtlama imkanı verir. Zk-stark gerekli bilgi miktarını minimuma indirdiği için gizliliği artıran, aynı zamanda ispat verisi küçüldüğü ve onaylanması daha kolay bir hale geldiği için de ölçeklendiren bir teknolojidir.
Nedir Bu Stark?
Stark aslında bu teknolojinin işlevlerinden oluşan bir kısaltmadan ibarettir:
S: Scalable
T: Transparent
AR: ARgument
K: of Knowledge
Scalable (Ölçeklenebilir): Sıfır Bilgi İspatı ile bir şeyi ispatlamanın ve doğrulamanın kısa bir süre içerisinde, az yer kaplayarak gerçekleşmesini ifade eder.
500 dizelik bir sayı örüntüsü düşünün. Bu örüntüye gerçekten sahip olan birisinin, örüntüye sahip olduğunu doğrulamak için 35,128,389 dizelerinde hangi sayılar olduğunu 3 kutucuğa yazmasını isteyelim. 500 dizelik büyük bir örüntüyü yazmak yerine, bu 3 kutucuğa yazılan sayılar sayesinde karşımızdaki insanın o örüntüye sahip olduğunu onaylayabiliriz. Bu verifier (doğrulayan) olan ben için kestirme bir yol olduğu kadar prover (ispatlayan) için de aynı şekilde kestirme bir yoldur. Sonuç olarak hızlı bir doğrulama yapıldığı için ölçeklendi diyebiliriz.
İlginizi çekebilir: Sui Blok Zinciri Nedir? Nasıl Çalışır? Airdrop Gelecek mi?
Transparent (Şeffaflık): Stark’ların şeffaflık işlevidir. Trustless bir model oluştururlar. Bu kimseye güvenmenize gerek olmayan bir mekanizmadır. Bunu hash fonksiyonlarıyla, kanıtları rastgele kişilere onaylatarak yaparlar. Hash fonksiyonları kullanıldığı için de STARK’LAR post quantum safe’dir ( kuantum bilgisayarlarına karşı dayanıklı). Stark’ların belki de en önemli işlevi şeffaflıktır, günümüzde Trust-Minimized ve Trustless modeller blok zinciri yapıları için oldukça önemlidir ve merkeziyetsizlik adına tercih bu yöndedir.
Argument (Delil): Örüntüye sahip olduğunu ispatlamaya çalışırken kullandığı delil yani o 3 kutucuğa yazılan sayılardır. Bu deliller kriptografik ve matematiksel olarak ifade edilir.
Knowledge (Bilgi): Örüntünün tamamına hakim olan prover’ı temsil eder. Onun örüntünün tamamını bilmesi o bilgiye sahip olması anlamına gelmektedir.
İlk Ne Zaman Stark’lardan Bahsedildi?
Stark’ları anlatan ilk makale Eli Ben-Sasson, Iddo Bentov, Yinon Horeshy ve Michael Riabzev tarafından 2018 yılında yazıldı. Stark diğer bir sıfır bilgi ispatı teknolojisi olan Snark’lara göre daha yeni bir teknolojidir. Birbirleriyle kardeş gibi olan bu sıfır bilgi ispatı teknolojilerinin birbirlerinden çok büyük farkları vardır. Tarih boyunca her zaman birbirlerine benzeyen, çözüm yolları farklı ama doğru sonuçlar elde eden rakip teknolojiler olduğu gibi, Snark ve Stark doğru çözümler üreten farklı yollar izleyen iki teknolojidir.
İki teknolojiyi de objektif olarak incelemek ve gelecek için kullanım alanları, çıkabilecek zorluklar ve teknolojinin sunduğu kolaylıklar gibi birçok konuda ele almak gerekir. İki taraf da kendi teknolojileri adına oldukça tutkulu ve onların bu tutkusu blok zincirlerin geleceği için çok önemli. Snark’lar da ayrı olarak incelenmesi gereken bir teknolojidir, biz ise şimdilik Stark’lar ile devam edelim.
Son Olarak
Stark’ları kullanan ve geliştirmeye devam eden en bilindik blok zinciri; STARKWARE şirketine bağlı, Ethereum Layer 2 ölçeklenme çözümü olan StarkNet blok zinciridir.
Teknolojisi oldukça ilkel olan Stark’ların gelecekte ne kadar gelişip ekosisteme ne gibi katkılar sağlayacağını büyük bir merakla bekliyoruz.
Twitter’dan anlık ve hızlı haber akışı için: https://twitter.com/Muhabbitcom
Daha fazla Nedir haberi için: Nedir Haberleri
Daha fazla Blockchain haberi için: Blockchain Haberleri
Gelişmelerden ve son dakikalardan haberdar olmak, kripto para dünyasında aktif bir yer edinmek istiyorsanız Telegram kanalımıza bekliyoruz.
